Raport enel-med „Łączy nas zdrowie” ujawnia zaskakujący paradoks polskiego rynku pracy – 62 proc. Polaków pracuje mimo choroby, a 19 proc. przyznaje się do wykorzystywania zwolnień lekarskich bez faktycznej potrzeby. Powody tej sytuacji są różne: obawa przed utratą wynagrodzenia, presja pracodawców, brak odpowiednich regulacji oraz niska świadomość zdrowotna. Firma Conperio, specjalizująca się w kontroli zwolnień lekarskich tzw. L4, podkreśla konieczność usprawnienia systemu zarządzania absencjami, który nie chroni pracowników i nie zapobiega nadużyciom.
Dlaczego Polacy pracują mimo choroby?
Obawa przed niższym wynagrodzeniem na zwolnieniu lekarskim jest główną przyczyną, dla której wielu pracowników decyduje się pozostać w pracy. Dodatkowo lęk przed negatywną oceną ze strony pracodawców lub współpracowników, a także przekonanie o własnej niezastąpioności, szczególnie wśród menedżerów i specjalistów, prowadzi do ignorowania potrzeby odpoczynku.
Jak zauważa Mikołaj Zając, prezes Conperio, podejście do zwolnień różni się w zależności od branży. W sektorze produkcyjnym procedury dotyczące absencji są bardziej restrykcyjne, co ogranicza prezenteizm (nieefektywną obecność w pracy). Natomiast w administracji i pracy zdalnej pracownicy często pozostają aktywni mimo formalnego L4, obawiając się nagromadzenia obowiązków po powrocie.
Kolejnym problemem jest długość zwolnień lekarskich – czasami są one wystawiane na dłużej, niż wymaga tego rzeczywisty stan zdrowia. W efekcie niektórzy pracownicy decydują się na świadczenie pracy podczas L4, aby uniknąć nadmiernego obciążenia po powrocie.
Czy kontrole ZUS rozwiązują problem?
ZUS prowadzi kontrole zwolnień lekarskich, które pomagają wykrywać nieprawidłowości. Od stycznia do września 2024 roku instytucja przeprowadziła 376 tys. kontroli, w wyniku których wstrzymano wypłatę zasiłków chorobowych w 27,8 tys. przypadków (7,4 proc. skontrolowanych zwolnień).
Firma Conperio, specjalizująca się w monitorowaniu zwolnień chorobowych, w 2024 roku przeprowadziła 43 tys. kontroli, wykrywając nieprawidłowości w jednej trzeciej przypadków. Wiele z nich dotyczyło pracowników, którzy podczas zwolnienia wykonywali dodatkową pracę, wyjeżdżali na wakacje lub wykorzystywali L4 do innych celów prywatnych.
Mimo że ZUS znacząco zwiększył liczbę kontroli, ich efektywność mogłaby wzrosnąć poprzez rozszerzenie metod weryfikacji. Obecnie ZUS koncentruje się głównie na analizie dokumentacji medycznej, natomiast Conperio przeprowadza kontrole terenowe, sprawdzając, czy osoby na L4 faktycznie stosują się do zaleceń lekarskich.
Jakie rozwiązania mogą poprawić sytuację?
Eksperci podkreślają konieczność wprowadzenia zmian, które z jednej strony ograniczą nadużycia, a z drugiej zapewnią pracownikom realną ochronę zdrowia.
-
Usprawnienie mechanizmów kontroli – skuteczniejsze audyty i rozszerzenie metod weryfikacji zwolnień lekarskich.
-
Edukacja zdrowotna – zwiększenie świadomości wśród pracowników i pracodawców na temat znaczenia odpoczynku i regeneracji.
-
Dostosowanie systemu benefitów – np. wprowadzenie elastycznych dni wolnych na żądanie, co mogłoby zmniejszyć przypadki wykorzystywania L4 do celów prywatnych.
-
Zmiana kultury organizacyjnej – pracodawcy powinni jasno sygnalizować, że zdrowie pracownika jest priorytetem, a choroba nie jest czymś, co należy ukrywać.
-
Rozmowy poabsencyjne – wdrażanie praktyki rozmów z pracownikami po zakończeniu L4, co pozwala lepiej zrozumieć powody absencji i ewentualnie dostosować warunki pracy.
-
Narzędzia do monitorowania absencji – np. systemy analizy wzorców zwolnień lekarskich, które pomagają identyfikować podejrzane schematy i dostosowywać politykę absencyjną do rzeczywistych potrzeb organizacji.
Podsumowanie
Problem związany ze zwolnieniami lekarskimi w Polsce jest złożony – z jednej strony pracownicy boją się korzystać z L4 ze względu na presję finansową i organizacyjną, z drugiej występują liczne przypadki nadużyć. Skuteczniejszy system kontroli, zmiany w kulturze pracy oraz nowe rozwiązania organizacyjne mogą pomóc w wypracowaniu zdrowszej równowagi między życiem zawodowym a zdrowiem pracowników.